مقدمه

محيط پيرامون ما با وجود افراد، اشياء و رويدادهاي متعدد ومتنوع بسيار پيچيده است بعلاوه كنش متقابل وتغييرات مداوم موجود در عوامل مختلف پيچيدگي فزاينده‌اي را بر زندگي انسان تحميل مي‌كند. و انسان براي مقابله با اين همه تغييرات بدنبال يافتن راه‌حلهاي مناسب براي سازگاري است.

از آنجائيكه منابع خطر و ارضاء نياز ما نيز پيوسته در حال تغييرند. لازمة زندگي پويايي در سازگاري ارگانيسم با محيط است. و فرايندهاي يادگيري پويايي لازم براي ارگانيسم را فراهم مي‌كند تا بتواند با شرايط محيطي گوناگون به زندگي خود ادامه دهد. يعني علاوه براينكه محركهاي مختلف مثبت، منفي يا خنثي را بشناسد. رفتارهاي مناسب مقابل هر كدام از محركها را ياد بگيرد واين يادگيري به طرق مختلف از ابتداي زندي نوع بشر صورت گرفته است اما امروزه با تكامل زندگي بشر يادگيري عمومي و كسب دانش از طريق آموزش بخش مهمي از اطلاعات لازم براي سازگاري را در اختيار قرار مي‌دهد. (السون[1] و هرگنهان[2]،1997)

حجم اطلاعات از هر نوع كه باشد،چنان رو به افزايش است كه هر فرد در هر شغل و مقامي براي رفع نيازهاي فردي و شغلي خود نياز به مطالعه و صرف وقت زياد براي آن دارد. به اين ترتيب مطالعه وسيلة ارتقاء نوع بشر و ابزار انتقال علم ودانش است. ولي متأسفانه در جامعة ما هنوز فرهنگ مطالعه به عنوان يك نياز واقعي براي مردم به حساب نمي‌آيد. و حتي دانش‌آموزان ودانشجويان ما نيز كه مطالعه جزء اصلي و حرفه وزندگي آنهاست درست مطالعه نمي‌كنند. روش مطالعه فعال را نمي‌دانند، كند مي‌خوانند، به اندازه كافي مطالب را درك نمي‌كنند، به خوبي به ياد نمي‌آورند. نمي‌دانند چه بخوانند؟ چگونه بخوانند؟ و چگونه به خاطر بسپارند؟ از همه بدتر نمي‌دانند كه بد مي‌خوانند و اينهمه باعث گريز از مطالعه و عدم يادگيري مناسب از آن است.

بيان مسئله
وقتي دانش‌آموزان تحت آموزش رسمي قرار مي‌گيرند. پاسخهاي متفاوتي نسبت به محركهاي محيطي از جمله فرايندهاي ياددهي – يادگيري از خود بروز مي‌دهند. براي درك تفاوتهاي دانش‌آموزان در آموزش يكسان لازم است ويژگيهاي ورودي يادگيرندگان مورد مطالعه قرار بگيرد. ويژگيهاي عاطفي، فيزيولوژيكي و شناختي يادگيرندگان در نحوه واكنش آنها بر محركها تأثير دارد وشيوه‌هاي يادگيري[3] از جمله اين ويژگيهاست. و از موضوعاتي است كه در دهه‌هاي اخير به خصوص توسط نظريه‌پردازان شناختي مورد توجه واقع شده است.

امروزه نظريه‌هاي شناختي در يادگيري، به دنبال تبيين فعاليتهاي پيچيده شناختي مانند درك مطلب، يادآوري وراهبردهاي يادگيري هستند تا بدينوسيله بتوانند به سوالهايي مانند اينكه چگونه يادگيري اتفاق مي‌افتد؟ چگونه مي‌توانيم درباره نحوه يادگيري خودآگاهي داشته باشيم؟ و چگونه مطالب آموخته شده در حافظه نگهداري مي‌شوند پاسخ گويند.

يكي از ديدگاههايي كه زير بناي نظريات شناختي است رويكرد پردازش اطلاعات است. در اين رويكرد به تبيين فرايندهاي ذهني اثر گذار از لحظه ورود اطلاعات تا يادآوري آنها پرداخته مي‌شود. بدين ترتيب كه ابتدا محركهاي محيطي (دروندادها) برارگانيزم (گيرنده‌هاي حسي) اثر مي‌گذارند. سپس براي مدتي بسيار كوتاه (يك ثانيه) در حافظه حسي ذخيره مي‌شود. بخشي كه مورد توجه قرار مي‌گيرند وارد حافظه كوتاه مدت مي‌شوند و بقيه از بين مي‌روند. اطلاعات وارد شده به حافظه كوتاه مدت با استفاده از راهبردهاي يادگيري مانند مرور ذهني[4]، بسط دهي[5]، وسازماندهي[6] براي ثبتي پايدار به حافظه بلندمدت انتقال مي‌يابند و در آنجا به صورت مقدارهاي سازمان يافته براي تمام عمر باقي مي‌مانند اين نظام پردازش شامل دوبعد سخت افزار و نرم افزار است. ساختارهاي حافظه حسي، كوتاه مدت و بلندمدت سخت افزارهاي ذهن را تشكيل مي‌دهند. كه فطري بوده و در همه افراد يكسان است. و فرايندهايي مانند مرور وبسط‌دهي معادل نرم‌افزار هستند كه افراد در چگونگي استفاده از آنها متفاوتند وبهره‌گيري از آنها اكتسابي مي‌باشد. (اتكينسون[7] و شفرين[8]،1968)

همانطور كه گفته شد براي ثبت اطلاعات در حافظه بلندمدت از راهبردهاي متنوعي استفاده مي‌شود. اين راهبردها بر دونوعند: الف- راهبردهاي آموزشي ب- راهبردهاي يادگيري (شكل 1-1)

راهبردهاي آموزشي: راهبردهايي كه معلم براي ارائه يك مطلب در زمان خاص از آموزش بهره مي‌گيرد.
راهبردهاي يادگيري: راهبردهايي كه دانش‌آموز به طور فعال هنگام يادگيري به كار مي‌بندد مانند مرور ذهني، بسط‌دهي، سازمان‌دهي، پيش‌بيني موارد ارائه شده نظارت فعال بر يادگيري خود
درحاليكه در آموزش معلم محور، يادگيري بر مربي و روشهاي آموزشي اومتمركز است با تبيين موجود در رويكرد شناختي مبتني بر پردازش اطلاعات، تمركز اصلي بر فراگير و نحوة يادگيري اوست. واو را يك پردازشگر فعال مي بيند ونه يك ثبت‌كننده منفعل اطلاعات. و اين جاست كه روش مطالعه،توانايي بهره گيري از مطالب، علاقمندي، هوش وحافظه يادگيرنده درگير مي‌شود.

دانش معلم
عملكرد معلم در خلال آموزش و چگونگي ارائه اطلاعات
دانش فعلي يادگيرنده
رفتارهاي يادگيري و شناختي
فرايندهاي شناختي دروني در خلال يادگيري
اكتساب دانش در خلال راهبردهاي يادگيري و آموزشي
رفتار ونتايج اندوزش و پردازش اطلاعات

[1] – Olson, M.H

[2] – Hergenhan, B.R

[3] – Learning Strategies

[4] – Rehersal Strategy

[5] – Elaboration Strategy

[6] – Organizational Strategy

[7] – Atkinson, R.C.

[8] – Shiffrin, R.M.

فصل اول

مقدمه… 2

بيان مسأله. 3

اهميت و ضرورت پژوهش 7

اهداف پژوهش. 9

گزاره‌هاي تحقيق (سؤال‌ها / فرضيه‌ها)….. 10

معرفي نوع متغيرها و تعاريف عملياتي 10

فصل دوم

مقدمه… 15

يادگيري از ديدگاه روانشناسي رفتارگرا.. 16

يادگيري از ديدگاه روانشناسي شناختي…. 18

نظريه رشدشناختي پياژه… 20

نظريه يادگيري گشتالت….. 22

نظريه يادگيري معني‌دار كلامي….. 23

نظريه پردازش اطلاعات…. 26

راه‌بردهاي شناختي – فراشناختي. 30

راهبردهاي تكرار در تكاليف ساده يادگيري.. 33

راهبرد مرور ذهني در تكاليف پيچيده يادگيري….. 34

راهبرد بسط دهي در تكاليف پايه.. 36

راهبرد بسط دهي در تكاليف پيچيده… 37

راهبرد سازماندهي در تكاليف پايه 38

راهبرد سازماندهي در تكاليف پيچيده يادگيري….. 39

فراشناخت.. 40

معلمان كارآمد. 46

پرورش مهارت‌هاي فكري. 47

پرورش مهارت‌هاي حل مسئله 48

مهارتهاي تدريس… 52

دستورالعمل‌هاي قبل از مطالعه….. 57

دستورالعمل‌هاي بعد از مطالعه….. 60

دستورالعمل‌هاي جهت گسترش حافظه….. 61

دستورالعمل‌هاي بهسازي حافظه.. 63

ادبيات پژوهش موجود در موضوع مورد مطالعه. 65

فصل سوم

1-3- روش تحقيق 74

2-3- جامعة مورد مطالعه 75

1-3-3- نمونه مورد مطالعه و روش نمونه‌گيري. 75

2-3-2- ملاك انتخاب نمونه… 76

4-3- ابزار پژوهش….. 76

1-4-3- معرفي ابزار.. 76

2-4-3- اعتبار آزمون 78

5-3- روش نمره‌گذاري…. 78

6-3- روش تجزيه و تحليل آماري….. 79

فصل چهارم

ميزان درآمد خانواده… 81

ميزان تحصيلات پدر آزمودنيها….. 82

ميزان تحصيلات مادر آزمودنيها… 83

شغل پدر…. 84

شغل مادر.. 85

توزيع فراواني دانش‌آموزان برحسب موفقيت تحصيلي….. 85

ميانگين انحراف استاندارد راهبردهاي يادگيري در دو گروه موق و ناموفق. 87

بخش استنباطي 88

رابطه بين راهبردهاي يادگيري با پيشرفت تحصيلي در رشته رياضي فيزيك با درس حسابان 89

رابطه بين راهبردهاي يادگيري با پيشرفت تحصيلي در رشته رياضي فيزيك با درس فيزيك 91

رابطه بين راهبردهاي يادگيري با پيشرفت تحصيلي در گروه علوم تجربي با نمره درس شيمي 92

رابطه بين راهبردهاي يادگيري با پيشرفت تحصيلي در گروه علوم تجربي با نمره درس زيست‌شناسي 93

رابطه بين راهبردهاي يادگيري با پيشرفت تحصيلي در گروه علوم انساني با درس جامعه‌شناسي 95

نوع راهبردهاي يادگيري كه دانش‌آموزان موفق و ناموفق در رشته رياضي بكار مي‌برند چيست؟ 98

نوع راهبردهاي يادگيري كه دانش‌آموزان موفق و ناموفق در رشته علوم تجربي بكار مي‌برند چيست؟ 99

تحليل مميز. 100

نوع راهبردهاي يادگيري كه دانش‌آموزان موفق و ناموفق در رشته علوم انساني به كار مي‌برند چيست؟ 101مقدمه و پيشگفتار.. 1

نخستين شناسندگان رودكي…. 4

نخستين شناسندگان نيما يوشيج…. 7

عقايد و افكار رودكي:.. 9

عقايد و افكار حكيمانه و اندرزگويي…. 9
رقيق القلب و باهوش بودن رودكي….. 11
حس بي‌نيازي… 12
نيكنامي. 12
مذهبي بودن….. 13
عقايد و افكار نيما يوشيج:.. 16

مهرباني و دلسوز بودن….. 16
اجتماعي و سياسي بودن نيما.. 18
پند و اندرزگويي…. 25
پايبندي نيما به زادگاه و طبيعت و مظاهر آن.. 26
استواري و پايبندي به عقايد…. 30
اصول عقايد نيما در باب نظم و نثر….. 30
عقايد مذهبي نيما…. 31
معلومات رودكي و بازتاب آن در اشعارش…. 32

قرآن و حديث.. 36
اشاره به داستانهاي قرآن و اساطير سامي….. 37
بهره‌گيري از مضامين شعر عرب و اشاره به سرايندگان آنها….. 37
اشاره به اساطير ايراني و داستانهاي پهلواني. 38
اشارات علمي و فلسفي 38
معلومات نيما يوشيج و بازتاب آن در اشعار وي.. 39

1- آشنايي و تسلط بر زبان فرانسه…. 39

2- ياد‌گيري زبان عربي….. 39

3- تسلط بر سبك و اوزان اشعار قدما….. 40

4- آشنايي با هنر موسيقي 40

5- تدريس زبان فارسي و عربي… 41

6- توانايي بر نويسندگي و داستان نويسي و نمايشنامه نويسي… 41

7- آشنايي با نقد ادبي. 42

8- تسلط بر سبك رمانتيسم و سمبليسم… 42

9- آشنايي نيما با فقه و اصول و حكمت… 45

رودكي پدر شعر فارسي و علل و دلايل آن…. 46

نيما پدر شعر فارسي و علل و دلايل آن…. 53

نكات دستوري و صنايع ادبي در اشعار رودكي .. 60

ويژگيهاي صرفي… 61
1-1) افعال. 61

2-1) اسمها …. 62

3-1) حروف … 63

– استعمال حروف ربط يا اضافه مركب .. 64

4-1) پيشوندها ….. 64

استعمال و حذف به قرينة پيشوند « بـ » تاكيدي… 64

استعمال پيشوند‌هاي كهن . 65

استعمال پسوند (ومند) به جاي مند …. 65

استعمال فراوان كاف تحبيب، تصغير، تلطيف… 65

ابدال حروف … 66

2) ساختار نحوي… 66

2-1) جمله 66

2-2) ضماير … 66

3-2) تكرار كلمه … 67

نكات دستوري 68

اضافه تشبيهي 68

كاربرد دو حرف اضافه براي يك متمم …. 69

صفت جانشين موصوف … 70

صفت فاعلي….. 70

صفت بياني ….. 71

صفت مفعولي . 71

بدل ….. 71

قيد شك و ترديد … 71

قيد تنبيه …. 72

صوت (شبه جمله تأسف) . 72

ضمير ملكي …. 72

پسوند دارندگي و اتصاف 72

انواع الف … 72

الف ندا 72

الف زايد …. 73

الف تاكيد .. 73

الف اطلاق . 73

اسم مصدر ….. 73

ي مصدري ….. 73

فعل دعايي 74

جمله معترضه 74

اضافه استعاري …. 74

واو حاليه .. 74

كه حاليه …. 75

قيد حالت … 75

كاربرد مي براي تاكيد 75

استفهام تقريري….. 75

حرف ربط براي تسويه…. 75

نمونه‌‌هايي از صنايع ادبي در اشعار رودكي 75

تشبيه .. 76

استعاره …. 78

استعاره كنائي (از نوع تشخيص) .. 79

كنايه … 80

ايهام … 81

تضاد، طباق …. 81

غلو 82

مجاز … 82

ردالمطلع … 82

جناس زايد. 82

طرد و عكس…. 83

تمثيل … 83

هجويه.. 83

ذو وزنين… 84

حشو…. 84

نكات دستوري و صنايع ادبي در شعر نيما … 85

استعاره …. 85

كنايه … 86

مجاز … 86

تشبيه… 88

سمبل… 89

صفت‌ مفعولي مركب…. 91

كنايه … 93

صفت فاعلي مرخم 94

تاثير گذاري رودكي و كلام وي بر گويندگان پس از خود 97

1- سعدي . 102

2- مسعود سعد- قطران تبريزي- ابوالمظفر مكي پنجدهي- سنايي- سعدي-
اديب‌الممالك …. 102

3- سنايي .. 103

4- كسايي مروزي- رشيد و طواط …. 104

5- دقيقي .. 104

6- سعدي . 104

7- وزير ابي‌طيب مصعبي.. 105

8- عنصري بلخي . 105

9- ابوشكور بلخي- فردوسي . 105

10- ابوطاهر خسرواني …. 106

11- ابوشكور بلخي….. 106

12- فردوسي.. 106

13- ازرقي هروي. 107

14- رابعه- عنصري- سنايي غزنوي- قطران تبريزي- امير معزي نيشابوري- رشيد و طواط- ظهير‌الدين فاريابي- فريدالدين عطار نيشابوري- خواجوي كرماني- اوحدي مراغه‌اي ….. 107

15- سنايي- ابن‌يمين .. 109

تأثيرگذاري نيما و كلام وي بر گويندگان پس از خود ….. 110

1- شهريار 110

دو مرغ بهشتي. 111

2- ضياء هشترودي…. 112

3- ميرزاده عشقي. 112

4- اسماعيل شاهرودي….. 113

5- شين پرتو… 114

6- فروغ فرخ زاد… 114

7- نصرت رحماني 116

گستردگي انواع قالب‌هاي شعري در شعر رودكي 120

گستردگي انواع قالب‌هاي شعري در اشعار نيما يوشيج…. 124

رودكي و مديحه‌سرايي در اشعار او… 136

نيما يوشيج و مديحه‌سرايي 143

ويژگيهاي اشعار رودكي… 149

ويژگيهاي اشعار نيما… 160

مضامين اشعار رودكي …. 169

مدح ….. 169

تغزل … 171

توصيف …. 172

خمريات 173

مرثيه .. 174

هجو …. 176

زهد و پند . 177

مضامين اشعار نيما يوشيج …. 180

طبيعت گرايي .. 180

شب ….. 186

انسان دوستي . 189

نمادگرايي (سمبوليسم) ….. 191

راز و رمز جانوران در شعر نيما 196

1- آواز قفس… 197

2- پرنده منزوي … 197

3- توكا ….. 198

4- خريت .. 199

5- خروس 200

6- داروگ 201

7- روباه … 202

8- سيوليشه … 202

9- شب‌پره‌ ساحل نزديك . 203

10- غراب 204

11- ققنوس …. 205

12- قو ….. 206

13- كاكلي 206

14- كبك .. 207

15- كرم ابريشم .. 207

16- كك كي‌ (گاو نر) .. 207

17- گاو …. 208

18- گرگ . 209

19- لاشخورها ….. 210

20- مرغ شكسته‌پر …. 211

سبك اشعار رودكي …. 213

بررسي سبكي نمونه‌هايي از اشعار رودكي … 217

شعر زندگاني و مرگ . 217

شعر عصا بيار كه وقت عصا و انبان بود. 218

نتيجه‌گيري 224

سبك اشعار نيما … 226

نمونه‌اي از شعر آزاد نيما «شعر مهتاب».. 227

نتيجه‌گيري 231

فهرست منابع و مآخذ..

دانشگاه آزاد اسلامي واحد ورامين- پيشوا

دانشكده ادبيات

مقدمه و پيشگفتار:

سالهاست كه نام رودكي پيوسته با عنوان «پدر شعر فارسي» و نام نيما يوشيج (علي اسفندياري) با عنوان «پدر شعر نو فارسي» همراه بوده است و گاه خواننده بدون آنكه علت واقعي اين وجه تسميه را بداند آن را به خاطر سپره و بارها ذكر نموده است.

شاعران بزرگواري كه هر كدام در اعتلاي فرهنگ و ادب غني ايراني بسيار كوشيده‌اند و تأثيرگذار بوده‌اند و هركدام تحولات بسيار عظيمي را در زمانه و عصر خويش حاصل كرده‌اند.

افراد بسياري نيز در معرفي آنان و توضيح و گزارش آثارشان گام نهاده‌اند.

در اين تحقيق كوشيده شده است تا بين مباني فكري و سنت شعري اين دو شاعر، مقايسه‌اي انجام دهم و در ضمن به علل و دلايلي كه باعث شده است از ميان خيل عظيم شاعران و گويندگان فارسي از ديرباز تاكنون اين دو را به عنوان پدران‌ شعر فارسي برگزيده‌اند، اشاره نمايم.

به نظر محقق براي يك مقايسه‌ي اصولي و صحيح، نخست بايد به بررسي و شناخت جزئيات مطالب مورد قياس پرداخت و سپس نتيجه‌گيري نمود. البته قابل ذكر است كه اگر بخواهيم يك مقايسه‌ي نسبتاً اصولي انجام دهيم؛ بايد با توجه به آنكه تعداد ابيات بر جاي مانده از اين دو شاعر بسيار از لحاظ كميت با هم اختلاف دارند و چون تعداد ابيات بر جاي مانده از رودكي كمتر از هزار بيت است ولي در مورد نيما يوشيج اين تعداد چندين برابر مي‌باشد؛ لذا به ذكر پاره‌اي از آنها مي‌پردازيم تا بدين وسيله يك توازن تقريباً منطقي بين شمار ابيات اين دو شاعر از لحاظ ارزيابي برقرار گردد.

لازم به ذكر است كه در تذكره‌ها و كتب تاريخ ادبيات درباره‌ي شمار اشعار رودكي سخن بسيار گرفته‌اند: برخي آن را متجاوز از يك ميليون بيت مي‌دانند و برخي ديگر بر آن‌اند كه 700 هزار بيت بوده، و نيز آورده‌اند كه شعر رودكي در صد دفتر گردآوري شده بوده كه بي‌گمان اين ارقام مبالغه‌آميز است. آنچه مسلم است آن است كه رودكي پر شعر بوده و اكنون همان‌طور كه ذكر شد مقدار اندكي از سروده‌هاي او در دست است.[1]

در اين مجموعه تلاش شده است كه با بررسي و تفحص بر روي اكثر آثار و تحقيقاتي كه در باب اين دو شاعر شده است و در كنار هم قرار دادن آن مطالب به نتيجه‌اي كه مورد نظر است، دست يافته شود. در باب رودكي و نيما يوشيج تحقيقات و كتب فراواني به انجام رسيده و تأليف شده است؛ اما آنچه اكنون پس از سالها مي‌تواند انگيزه‌اي براي تأمل و تأليفي دوباره در شعر و زندگي اين دو شاعر باشد، يكي همان مقايسه‌ي مباني فكري و سنت شعري اين دو است و نيز شايد با اين روش پاره‌اي از ابهامات با اين روش از ميان برداشته شود و ديگر آن كه شايد در كنار هم قرار دادن مطالب به صورت مقايسه‌اي راه تازه‌اي را در نقد و تحليل اشعار اين دو گوينده‌ي شهير ايراني به همراه داشته باشد.

مجموعه‌ي حاضر به هر حال كوششي است براي آشنايي و باز آشنايي كه از منابعي بسيار با ارزش در اين زمينه مدد جسته است.

نخستين شناسندگان رودكي:

درباره‌ي چند تن از بزرگان ادب و سخن سرايان ايران دشواري بسيار بزرگي كه در پيش ماست اين است كه درباره‌ي نام و نسب و تاريخ در گذشت و جزييات زندگي ايشان آگاهي درست و دقيق در كتاب‌هاي رايج نيست. گويي شهرت ايشان وانتشار فوق‌العاده‌ي آثارشان چنان در ميان مردم ايران درگرفته است كه در پي اين گونه جزئيات كه درباره‌ي ايشان بسيار اهميت دارد نرفته‌اند و در حقيقت شهرتشان، زندگيشان را تحت‌الشعاع قرار داده است. چنانكه درباره‌ي فردوسي هنوز مجهولات فراوان در پيش داريم. يكي از آن گويندگان شهير رودكي است كه زندگي و آثار و افكار او پيوسته در ابهام مانده است و نخستين كسي كه بحث درباره اين مرد بزرگ را به جايي رسانده است كه برخي جزييات زندگي او را از زير پرده استتار روزگار بيرون كشيده مرحوم محمد قزويني در حواشي چهار مقاله نظامي عروضي است.[2]

اينك بايد آن چه درباره‌ي رودكي در كتاب‌هاي رايج آمده است به ترتيب تاريخ نقل كرد:

نخستين كسي كه ذكر از رودكي كرده نظامي عروضي سمرقندي در كتاب معروف چهار مقاله است كه آن را در حدود سال 550 تأليف كرده‌ است.
[1] . ديوان شعر رودكي (حاوي همه اشعار مستند بر پايه تازه‌ترين يافته‌ها با بيت نما و نماية عام)، دكتر جعفر شعار، ص 5.

[2] . محيط زندگي و احوال و اشعار رودكي، سعيد نفيسي، ص 257.

فرمت ورد 253 صفحه

تحليل مميز. 101

فصل پنجم

بحث و نتيجه‌گيري. 104

محدويت‌ها. 112

پيشنهادها… 113

منابع فارسي…. 114

منابع انگليسي… 117

قرمت ورد 124 صفحه